Kan corona organen aantasten?

Er lopen verschillende onderzoeken naar de relatie tussen long covid en specifieke organen zoals hart of ademspier. Deze nieuwe bevindingen tonen voor het eerst ‘in vivo’ (in levende mensen) schade in de hersenen aan. Onderzoekers van Amsterdam UMC en UMC Utrecht zagen ontstekingen door het gehele hersengebied bij twee patiënten met langdurige klachten na een coronavirusinfectie.

1. Dit is niet eerder aangetoond bij levende mensen met long covid.
2. De bevindingen zijn als preprint gepubliceerd en nu voor peer review aangeboden.
3. We willen graag weten waarom mensen zo lang vermoeidheidsverschijnselen en cognitieve klachten houden na een coronavirusinfectie”, zegt nucleair geneeskundige Bart van Berckel van Amsterdam UMC.

“Dat we door het hele brein nu ontstekingen zien, is opvallend en mogelijk is er een verband tussen long covid en die globale hersenontsteking. Een studie met een groter aantal patiënten brengt hopelijk meer duidelijkheid hierover.” Aanvullend onderzoek is nodig om te weten welk verband er is tussen deze ontstekingen en long covid”, aldus onderzoeker Denise Visser van Amsterdam UMC.121% meer ontstoken hersencellen De twee onderzochte patiënten hebben een verschillend ziekteverloop.

De mannelijke patiënt lag op de IC en is gedeeltelijk weer aan het werk. De jongere vrouwelijke patiënt had milde coronaklachten en zit nog in de ziektewet. Bij beide zijn hersenontstekingen door het hele brein te zien. De ontstekingen waren respectievelijk 76% en 121% verhoogd vergeleken met die in de hersenen van gezonde mensen.

Voor de wetenschap zijn dit belangrijke aangrijpingspunten voor vervolgonderzoek. Geavanceerde scan De patiënten ondergingen een specifieke, geavanceerde en voor hen belastende scan die op beeld de ontstekingsreactie liet zien. Deze scans zijn niet beschikbaar in de reguliere zorg.

De onderzoekers denken na over hoe ze een dergelijke scan toegankelijk kunnen maken. “Het is op dit moment niet mogelijk zo’n scan aan te vragen bij een huisarts of ziekenhuis”, zegt nucleair geneeskundige Nelleke Tolboom van UMC Utrecht. “De selectie van patiënten is gemaakt voor aanvullend onderzoek.

Men kan zich hier niet voor opgeven.” Aanvullend onderzoek nodig Het is nog onbekend hoe patiënten met deze ontstekingen te behandelen zijn. Ook is onbekend of iedere patiënt met long covid dezelfde ontstekingsreactie laat zien. Dit gaan de onderzoekers van Amsterdam UMC en UMC Utrecht met aanvullend onderzoek bekijken.

“We weten nog heel veel niet, maar dit waren de eerste twee patiënten met langdurige covid die in deze studie werden opgenomen, en we vonden dat deze gegevens te belangrijk waren om in dit stadium niet te publiceren.” Daarom is deze studie, gefinancierd vanuit het ZonMw COVID-19 programma, nu in preprint verschenen.

Een studie in preprint geeft andere wetenschappers in de wereld de mogelijkheid hiervan te leren en samen te werken voor meer onderzoeksresultaten. Veel vragen over long covid Mensen met long covid kampen vaak met vragen over deze ziekte. Op de website van C-support, dat in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, advies en ondersteuning biedt aan long covid patiënten, staat meer informatie over long covid en veelgestelde vragen over dit onderzoek.

Wat gebeurt er in je lijf met corona?

Corona en je longen Op deze pagina leggen we uit wat er precies met je longen gebeurt als je ziek wordt. Dat helpt om beter te begrijpen wat er gebeurt als je het coronavirus binnenkrijgt. Ook lees je meer over een ziekenhuisopname door het coronavirus, wat beademing is en hoe het herstel van het virus verloopt. Heb je corona gehad en heb je last van langdurige klachten, Long Covid ofwel Post-Covid? Wil je meer weten hierover en in contact komen met lotgenoten? Bezoek dan : het platform van de patiëntenorganisatie v oor iedereen met klachten na corona. Je kunt er terecht voor informatie en advies over Long Covid, lotgenoten ontmoeten en jouw ervaringen delen.

• Bacteriën en virussen komen vaak binnen via de mond en luchtwegen.
• Een virus kan zich verplaatsen via direct contact en indirect contact.
• Als iemand die ziek is, bijvoorbeeld door het coronavirus, hoest of niest, komen besmette druppeltjes in de lucht.
• Rijg je die binnen, via bijvoorbeeld ademhalen, dan kun je besmet raken.

Ook via de handen wordt een virus doorgegeven. Raak je vervolgens je gezicht aan of eten dat je opeet, dan kun je het coronavirus binnenkrijgen. Een virus bindt zich makkelijk aan de cellen in je longen. Wanneer je lichaam ontdekt dat er een ziekteverwekker je lijf is binnengedrongen, wordt het immuunstelsel actief om de ziekteverwekkers op te ruimen.

Als je lichaam een virus niet herkent dan zal het zelf een stofje ontwikkelen dat het virus kan opruimen, maar dat kost tijd. In de tussentijd kan het virus zich verder kopiëren en verspreiden. Als je immuunsysteem te hard werkt, kan het ook doorschieten en zelfs schade toebrengen aan je lichaam. Het longweefsel, waar het virus het eerst binnenkomt, kan (permanent) beschadigd raken.

Je kunt de volgende klachten krijgen wanneer een virus of bacterie je lichaam binnenkomt:

Virussen en bacteriën blijven hangen in het slijm. De trilhaartjes binnen de longen verplaatsen het slijm met de ziekteverwekkers (of andere verontreinigingen) uit je longen naar je keel. Daar wordt het meestal doorgeslikt. Zo proberen de longen zichzelf schoon te houden en ziekte te voorkomen. Soms heb je (tijdelijk) meer slijm, bijvoorbeeld omdat je een luchtweginfectie hebt door een virus of een bacterie. De trilhaartjes kunnen de hoeveelheid slijm dan niet aan. Daardoor ga je hoesten. Door te hoesten maakt je lichaam je luchtpijp, keel en longen schoon. Kortademigheid kan door heel veel dingen veroorzaakt worden. Bijvoorbeeld door veel slijm in de longen, of een verdikt slijmvlies door een luchtweginfectie. De buitenwand van de luchtwegen zijn bekleed met spiertjes, deze kunnen samenknijpen als reactie op een infectie, waardoor de luchtwegen nauwer worden. Dit geeft een benauwd gevoel. Maar benauwdheid kan ook veroorzaakt worden door beschadigd longweefsel en door schade aan de longblaasjes. Daarbij ontstaat vocht, waardoor je longen zuurstof slechter opnemen uit de lucht. De longontsteking zelf doet geen pijn. Bij een longontsteking kan je last hebben van pijn op de borst bij diep inademen. Dit is echter lang niet altijd het geval. Als je pijn op je borst hebt komt dat meestal door de spieren daar die je helpen met hoesten. De longontsteking zelf doet geen pijn. Wel kan er pijn op de rug of borst ontstaan door veel hoesten. De spieren die in je rug en tussen je schouderbladen zitten, helpen om te kunnen hoesten. Door een hele heftige ontstekingsreactie kunnen vocht, eiwitten en ontstekingscellen uit de longbloedvaten in het longweefsel terecht komen. Hierdoor wordt het moeilijker om zuurstof vanuit de longen naar het bloed over te brengen, waardoor een tekort aan zuurstof in het bloed ontstaat. Zo kan er littekenweefsel ontstaan en kunnen de longen verstijven.

Meestal ga je bij een longaanval meer hoesten en komt daarbij meer slijm omhoog dan normaal. Ook kun je kortademig worden en is inspanning moeilijk. Het herkennen van een longaanval kan lastig zijn. Wat gebeurt er in je lichaam als je besmet raakt met het coronavirus? Wat zijn de eerste klachten? En bij hoeveel mensen ontaardt de infectie in een longontsteking? Longarts Gert-Jan Braunstahl geeft antwoord in de onderstaande video.

Bij een longontsteking zijn de kleine vertakkingen van de longen en de longblaasjes diep in je longen ontstoken. Een longontsteking kan licht of zwaar zijn. Door een longontsteking kun je erg benauwd worden. Met een longziekte heb je net als bij andere virusinfecties de kans om een longontsteking of longaanval op te lopen. Wel is er een verschil tussen een longontsteking door het coronavirus en een ‘normale longontsteking’. Als je een ‘gewone’ longontsteking hebt die is veroorzaakt door bacteriën, is deze vaak goed te behandelen met antibiotica. Heb je longklachten die veroorzaakt zijn door het coronavirus, dan is er (nog) geen specifiek medicijn. Waarin verschilt een corona-longontsteking van een ‘gewone’ longontsteking? Wat gebeurt er in je long(en) als je een ‘normale’ longontsteking hebt? Waar zit de ontsteking als je corona hebt? En wat zijn de gevolgen hiervan voor de zuurstofuitwisseling met je bloed? In principe kan je lichaam zelf het coronavirus opruimen. Soms is de infectie heel erg of kan je immuunsysteem de infectie niet aan. Als je longen slecht zuurstof kunnen opnemen vanwege vocht, slijm of beschadiging, dan kan je zuurstoftekort krijgen. In het ziekenhuis kun je dan zuurstof krijgen. In sommige gevallen kun je uitgedroogd raken door vochtverlies door eventueel diarree en koorts, of te weinig drinken. In dat geval krijg je een infuus met extra vocht. Mensen met een hele ernstige longontsteking kunnen ook antibiotica krijgen, ondanks dat antibiotica niet helpt bij virussen. Dit wordt gedaan omdat het longweefsel dat door een virus ziek geworden is gevoeliger wordt voor bacteriën. Door antibiotica toe te dienen wordt de kans dat iemand nóg een infectie krijgt maar dan door bacteriën kleiner. Als je door het coronavirus zo ziek bent dat er belangrijke lichaamsfuncties, zoals je ademhaling, uitvallen kun je op de IC terecht komen. Dit gebeurt voornamelijk bij een erge longontsteking. De longen hebben dan zoveel moeite met functioneren dat je met je ademhaling moet worden geholpen. Hoe dit bij het coronavirus komt weet men nog niet precies. Waarschijnlijk is het een combinatie van schade door het virus zelf en de schade die ontstaat door de reactie van ons immuunsysteem. Als je op de IC komt door het coronavirus word je in slaap gebracht zodat je kunstmatig beademd kan worden. Doordat je beademd wordt en in slaap bent, kun je niet eten, praten, drinken en naar de wc. Je kunt kunstmatig worden gevoed via een slangetje in je neus dat naar je maag gaat (maagsonde) en je kunt een slangetje krijgen dat je urine opvangt in een opvangzak (blaaskatheter). Soms is er ook ondersteuning van de bloeddruk nodig. Alle lichaamsfuncties (zoals je bloeddruk, zuurstofgehalte in het bloed en je bloeddruk) worden continu goed in de gaten gehouden door allerlei machines. Het verplegend personeel houdt de metingen van deze machines in de gaten. De meeste coronapatiënten liggen drie tot vier weken op de IC. Bij kunstmatige beademing krijgt een persoon meestal via een buisje in de luchtpijp zuurstof via een machine in de longen geblazen. De afvalstof koolstofdioxide gaat met de uitgeademde lucht mee. Iemand kan geheel of gedeeltelijk beademd worden, dit verschilt per persoon. Beademing zelf doet geen pijn, maar vaak vinden mensen het een onprettig gevoel als er lucht in de longen wordt geblazen. Daarom worden mensen vaak in diepe slaap gebracht, vooral bij volledige beademing. Coronapatiënten liggen op de buik, waardoor er een betere verhouding ontstaat tussen doorbloeding en beademing van de longen. Daardoor is er een betere zuurstofuitwisseling. De longblaasjes aan de kant van de rug kunnen zich meer openen, waardoor de longen op een betere manier worden gebruikt. Op deze manier krijgt het lichaam de kans om te herstellen en wordt de beademing langzaam afgebouwd, totdat de patiënt wakker wordt en weer zelf kan ademen. Wil je meer lezen over herstel van langdurige klachten na corona (Long Covid ofwel Post-Covid)? Kijk dan op

: Corona en je longen

Kan corona op de darmen slaan?

Overgeven, diarree en buikpijn – Keelpijn, verkoudheid, hoesten, kortademigheid en koorts; het zijn dé symptomen van Covid-19. Een derde van alle coronapatiënten heeft echter ook darmklachten als overgeven, diarree en buikpijn. Foto: Bart Haagmans Het virus kan zich in de darmen nestelen en zich daar vermenigvuldigen, melden onderzoekers van het Erasmus MC, het Hubrecht Instituut, en Universiteit Maastricht in wetenschappelijk tijdschrift Science, In dit onderzoek werden menselijke mini-darmpjes gekweekt en vervolgens besmet met het virus.

Waarom zo lang moe na corona?

Ik blijf moe na corona In het kort

Als u erg moe blijft na corona kan dat veel invloed hebben op uw leven. U heeft bijvoorbeeld geen energie voor de dingen die u elke dag doet. Bij de meeste mensen gaat het moe zijn weer over. Zorg voor een goed evenwicht tussen dingen doen en rust nemen. Eet gezond en slaap genoeg. Beweeg elke dag, maar bouw het rustig op. Blijft u erg lang moe? Bespreek dan met uw huisarts welke hulp u kunt krijgen.

Wat is het Na corona kunt u klachten blijven houden. Dit zijn de klachten die het meest voorkomen:

moe zijn benauwd zijn of moeilijk ademen minder goed ruiken of proeven niet fit voelen of problemen met bewegen problemen met denken, uw aandacht ergens bijhouden of dingen onthouden

U kunt 1 van deze klachten hebben. Of meer klachten tegelijk. U kunt ook andere klachten na corona hebben. Mensen noemen klachten die lang blijven na corona ook wel:

post-covid-19-syndroom long-covid (dit is Engels: ‘long’ betekent ‘lang’)

Oorzaken Veel mensen zijn na corona nog een tijd moe. Om beter te worden gebruikt uw lichaam veel energie. Door corona heeft u misschien ook veel emoties gehad. Daarmee omgaan kost ook energie. Wat precies de oorzaak is van moe blijven na corona, is onbekend.

1. Wel is bekend dat mensen ook na ziek zijn door andere virussen dan corona nog lang moe kunnen blijven.
2. Iedereen kan klachten krijgen en lang houden na corona.
3. Waarschijnlijk is de kans om lang klachten te houden groter als u erg ziek was door corona.
4. En als u meteen veel klachten had toen u corona kreeg.

Maar ook mensen die niet erg ziek waren kunnen lang klachten houden. Ook al weten we niet goed waardoor uw klachten na corona komen, u kunt er wel veel last van hebben. Wat merk ik Moe zijn voelt voor iedereen anders. U merkt misschien 1 of meer van deze dingen:

U voelt zich moe of uitgeput. U kunt al moe opstaan, maar u kunt ook pas later op de dag moe worden. U kunt opeens heel moe zijn. U blijft moe, ook na rusten of slapen. U heeft geen energie voor de dingen die u elke dag doet. Bijvoorbeeld douchen, boodschappen doen, eten koken of schoonmaken. U kunt ook extra moe worden van deze dingen. U heeft geen energie voor uw gezin of vrienden. U wordt te moe van praten, samen zijn of leuke dingen doen. U kunt uw werk, school of studie niet doen zoals u dat voor corona deed. U kunt minder goed denken of uw aandacht ergens bijhouden. Bewegen of sporten lukt niet zoals voordat u corona kreeg. U kunt minder goed tegen prikkels, zoals licht en geluid.

De klachten zijn niet bij iedereen hetzelfde en wisselen vaak. U kunt er de ene dag veel last van hebben en een andere dag minder. U kunt ook andere klachten hebben na corona. Bijvoorbeeld: Adviezen Probeer een evenwicht te vinden tussen dingen doen en rust nemen.

Wilt u iets gaan doen? Bedenk dan vooraf of het echt moet. Is het echt nodig en belangrijk? Durf nee te zeggen tegen uzelf of tegen iemand anders. Kies de dingen die belangrijk zijn voor u. Denk daarbij niet alleen maar aan wat moet. Kies ook dingen die u leuk vindt en die u zelf graag wilt doen. Bedenk of iets echt nú moet. Kan het misschien ook later? Op een beter moment voor u. Doe op een goede dag niet meer dan op een slechte dag. Durf mensen om u heen om hulp te vragen. Vertel uw familie, vrienden en misschien ook uw collega’s dat u erg moe bent door corona. Leg uit hoe u zich voelt. Mensen kunnen er dan rekening mee houden en dingen voor u doen. Maak een dag-planning en week-planning:

Verdeel uw activiteiten over de dag en over de week. Plan niet te veel dingen op 1 dag. Plan dingen die moeten en die u energie kosten. Maar plan ook leuke dingen die u energie geven. Plan ook momenten van rust in. Denk goed na over waar u echt van uitrust. Na corona is dit niet altijd hetzelfde als voor corona.

Kies wat bij u past. Maak bijvoorbeeld elke dag een korte wandeling. Maar ook yoga doen, fietsen, in de tuin werken of klusjes doen is goed. Bewegen helpt uw lichaam om weer beter te worden. En het geeft u vaak ook een goed gevoel. Zorg dat u niet lang moe blijft nadat u iets gedaan heeft.

activiteiten die veel energie vragen van uw lichaam activiteiten die veel energie vragen van uw hoofd dingen waarover u veel of lang moet nadenken dingen waar u uw aandacht bij moet houden

Als u te veel zware activiteiten in 1 keer doet, kunt u daarna weer een tijd meer moe zijn.

Maak dingen minder zwaar voor uzelf. Ga bijvoorbeeld zitten als u kookt. Of maak een deel van uw eten ‘s ochtends al en maak het ‘s avonds af. Verdeel uw werk over de dag. Laat uw boodschappen bezorgen als dat kan. En leg dingen die u vaak gebruikt ergens neer waar u er makkelijk bij kunt. Wilt u weer fitter worden? Begin dan heel langzaam en rustig. Ga steeds iets meer bewegen als dat lukt. Beweeg liever vaker en korter dan heel lang in 1 keer. Als u iets meer gaat doen, probeer dan eerst een paar dagen of dat goed gaat. Doe pas daarna weer iets meer. Probeer te accepteren dat het een tijd kan duren voor u weer meer energie heeft. Hoe moeilijk dat ook is.

Dit kan ook helpen als u moe blijft:

Zorg dat u goed slaapt: 

Ga op een vaste tijd naar bed en sta op een vaste tijd op. Neem ‘s avonds geen koffie of een andere drank met cafeïne erin. Rook ook niet. En drink ‘s avonds geen alcohol. Zorg voor ontspanning voor u gaat slapen, zoals een korte wandeling, een warm bad,  of muziek luisteren. Probeer ‘s avonds uw mobiele telefoon, tablet of laptop niet meer te gebruiken. Kijk voor meer adviezen bij . Blijft u toch slecht slapen? Probeer dit dan te accepteren, hoe moeilijk het ook is. Kijk niet steeds op de klok. Uw lichaam rust ook uit van liggen in bed.

Eet gezond, met genoeg calorieën en eiwitten. Neem overdag tijd om te ontspannen. Bijvoorbeeld door te luisteren naar muziek, een douche te nemen, te lezen of te wandelen. Mindfulness, yoga of  kunnen ook helpen.

Medicijnen Er zijn geen medicijnen die u minder moe maken na corona. Vitaminepillen slikken helpt niet om minder moe te worden. Onderzoeken Worden uw klachten niet minder met de adviezen? Dan kunt u een afspraak maken met uw (huis)arts. Uw (huis)arts stelt u vragen. Bijvoorbeeld:

Welke klachten had u toen u corona had? Hoe voelt het moe zijn bij u? Hoe slaapt u? Hoe gaat het met de dingen die u elke dag doet? Van wie krijgt u hulp? Heeft u nog andere klachten?

Als het nodig is, onderzoekt de arts u ook. Een bloedonderzoek, longfoto of hartfilmpje is meestal niet nodig of zinvol. De uitslagen van deze onderzoeken zijn na corona meestal normaal. Ze laten niet zien waardoor het komt dat u zo moe bent. Soms is corona niet de oorzaak van uw klachten.

Kun je na 10 dagen nog corona hebben?

Bij ernstige ziekte waarvoor opname in het ziekenhuis nodig was, wordt er na 10 dagen nog bij sommige patiënten levend virus uitgescheiden, waarbij incidenteel tot 14 dagen of langer virus kon worden gekweekt.

Hoe lang blijf je positief testen?

Gemiddeld blijft de PCR positief tot 10 dagen na de eerste symptomen, bij ernstige gevallen kan dit echter sterk oplopen (tot 37 dagen).

Kun je twee keer achter elkaar corona krijgen?

Hoe moet je dit nieuws interpreteren? – Wie besmet is geweest met het, ontwikkelt bijna altijd antistoffen. De aanwezigheid van antistoffen wijst er doorgaans op dat je een infectie met hetzelfde virus geen tweede keer kan doormaken. Zodra je opnieuw in aanraking komt met het virus in kwestie, schakelen je antistoffen het uit voor het symptomen kan veroorzaken.

1. Ondertussen is echter uit verschillende onderzoeken gebleken dat antistoffen tegen het coronavirus geleidelijk aan weer verdwijnen (4,5).
2. Gelukkig zijn antistoffen niet het enige mechanisme in je immuunsysteem dat je beschermt tegen virussen en bacteriën.
3. Helaas blijf je niet eeuwig immuun tegen SARS-CoV-2 nadat je covid-19 hebt doorgemaakt.

Ook na vaccinatie kan je opnieuw besmet worden en de ziekte doormaken, zij het vaker in een mildere vorm dan de eerste keer. Covid-19 doormaken na volledige vaccinatie noemt men een, Niet alleen de tanende immuniteit, maar ook het opduiken van nieuwe varianten van het coronavirus, leiden tot een groter risico op herinfecties.

Heb ik Hersenmist?

Cognitieve moeite (chronisch van aard of per dag verschillend) – Wat is het? Het woord brain fog betekent letterlijk: hersenmist. Dat is ook precies hoe het voelt; vaag en mistig en de mist lijkt niet op te trekken. Hersenmist is geen medische diagnose.

• Het is een overkoepelend begrip van een cognitief en lichamelijk verschijnsel dat bij allerlei chronische aandoeningen voor kan komen.
• Het kan een gevolg zijn van hersenaandoeningen en hersenletsel.
• Hoe voelt brain fog? Brain fog is het gevoel dat het denken, begrijpen en onthouden niet goed lukt.
• Je voelt je niet helder, suffig, vergeetachtig, verstrooid of wat verward en kan moeite hebben met je te concentreren of met het oplossen van problemen.

Het lukt misschien niet (of moeizaam) om op woorden te komen en wat je wil zeggen. Het lijkt alsof je wartaal uitspreekt. Je kan je intens moe voelen en wazig zien. Het lijkt wel alsof je jouw intelligentie niet kunt gebruiken. Chronische brain fog of af en toe een dag Sommigen mensen ervaren dit fenomeen van hersenmist dagelijks, anderen ervaren het af en toe.

Mensen ervaren vaak al bij het opstaan dat deze dag een mistige dag wordt. Brain fog kan in de loop der tijd, maar ook in de loop van een dag, minder worden. Brain fog kan ook een chronisch onvermogen zijn om nieuwe informatie in je hersenen te ordenen of herinneringen op te diepen. Het kan veel cognitieve functies beïnvloeden zoals de taalfunctie, de uitvoerende taken (executieve functies) én de slaap.

Wat gaat er aan vooraf? Niet altijd is brain fog direct te linken aan een fysieke of mentale activiteit. Toch is bekend dat brain fog op kan treden als iemand teveel fysieke of mentale activiteiten gedaan heeft, bijvoorbeeld na een te volle agenda of onverwachte drukte.

Moeheid Hoofdpijn Maag en/ of darmproblemen Wazig zien (wie wazig ziet kan ook evenwichtsproblemen ervaren) Wattenhoofd gevoel Aandacht- en concentratieproblemen Vergeetachtigheid Moeite met executieve functies zoals plannen, organiseren, overzicht bewaken, rekenen, maar ook verminderde flexibiliteit.

Tips: Vecht niet tegen jezelf. Als je af en toe een brain fog dag hebt, probeer die dag dan voor lief te nemen. Hoe harder je vecht, hoe moeizamer een dag kan verlopen. Maak tijd vrij voor pauze en ontspanning. Probeer als dat kan een wandeling te maken in de frisse lucht.

• Doe jezelf een plezier.
• Verminder het gebruik van cafeïne in de namiddag en avond.
• Probeer goede slaaphygiëne te hanteren.
• Probeer voldoende te slapen voorafgaand aan een drukkere dag.
• Eet gezond voedsel; met veel eiwitten en vitamines.
• Check de luchtkwaliteit.
• Woon je in een gebied met veel luchtverontreiniging, overweeg dan een luchtreiniger aan te schaffen.

Lees de pagina omgaan met vermoeidheid (neurofatigue) en de pagina omgaan met overprikkeling. Gebruik digitale geheugensteuntjes, lijstjes of andere planningshulpmiddelen. Houd je vast aan de planning en lijstjes evenals aan andere routines. Vraag jezelf af of je overbelast bent door de verantwoordelijkheid op je (vrijwilligers-)werk, of als (co-)ouder en of je voortdurend aan het multitasking bent.

Als je je slechts op één taak hoeft te richten kan de hersenmist soms wat minder worden. Als je elke dag een brain fog dag hebt, is het misschien aan te raden om cognitietherapie te vragen of laat een ergotherapeut meekijken naar je belastbaarheid en mentale en fysieke belasting. Kijk bij de pagina’s: PRET theorie, lege accu theorie en de lepeltheorie om je eigen moeheid en functioneren te kunnen uitleggen.

Leg aan vrienden en familie uit hoe ze kunnen helpen. Brain fog is een overkoepelend begrip. Het komt voor bij:

hersenschade, hersenletsel een verstoorde hersenfunctie verminderde hersendoorbloeding (bijvoorbeeld bij een ernstige bloedarmoede) dehydratie (uitdroging) een hormonale verstoring infectieziekte auto-immuunziekte medicinale oorzaak (denk ook aan chemotherapie) sociale- en emotionele factoren stressoren.

Het kan onder andere bij de volgende aandoeningen voorkomen: Hersenletsel en hersenaandoeningen. Slaapstoornissen waaronder het Centraal slaapapneu syndroom (CSAS) en Obstructieve slaapapneu syndroom (OSAS), waardoor de hersenen te weinig zuurstof krijgen gedurende de slaap.

COVID-19 en LONG-COVID. Het komt voor bij verstoring van het dopamine systeem, depressie, PTSS, migraine, bloedarmoede, diabetes, auto-immuunziekten zoals de ziekte van Graves en bij de ziekte van Hashimoto; beiden zijn schildklieraandoeningen en bij multiple sclrerose en het syndroom van Sjögren. Bij systemische lupus (systemische lupus erythematodes of SLE); dat ook een chronische auto-immuunziekte is.

Brain fog komt voor bij infectieziekten, fibromyalgie, bij het chronisch vermoeidheidssyndroom, na chemotherapie behandeling (chemobrein) naast een slopende vermoeidheid, bij uitdroging (dehydratie), door hormoonveranderingen bij vrouwen in de overgang (menopauze) en ook door de verstoorde slaap bij deze vrouwen.

Het kan een gevolg zijn van de ziekte van Alzheimer en vele andere aandoeningen. Deze lijst is niet volledig. Het kan daarnaast óók een gevolg zijn van deze snelle, jachtige, stressvolle samenleving, met grote prestatiedruk en te weinig slaap. Bij vermoeden van ziektes Bij vermoeden van ziektes zal een arts het volgende moeten uitsluiten: wisselende glucosespiegels, slechte lever-, nier- en schildklierfunctie, voedingstekorten, infecties en ontstekingsziekten, slaapstoornis, hersenaandoeningen en auto-immuunziekte.

Lees het ervaringsverhaal van Verena over hersenmist brain fog https://fcer.org/brain-fog/

Is post-COVID psychisch?

Twee jaar na een covidinfectie is Emma nog steeds moe en labiel. Huilen bij het minste of geringste. Geen energie om het leven weer op te pakken, elke keer weer een terugval. Chronische pijnen die opflakkeren en minder worden. Geen duidelijk organisch substraat.

De eerste twee diagnoses die me te binnen schieten nadat ik Emma gehoord en gezien heb, zijn de gemaskeerde depressie en het hyperesthetisch emotioneel syndroom. Maar helaas, die diagnoses bestaan eigenlijk niet meer. In de ijver om de psychiatrie schoon te spoelen, poetste men in de DSM-5 meteen enkele belangrijke syndromen weg.

Ten onrechte denk ik. De psychiatrie heeft daarmee een dimensie verloren. De diagnose long covid is een lastige. Niet alleen omdat velen denken dat het om een pneumologisch probleem gaat. Anglicismen sijpelen immers overal door. Een lange reconvalescentie na infectieziektes is niet nieuw en niet specifiek voor covid.

• Het postinfectieuze syndroom kennen we al sinds vele decennia.
• Vooral mononucleosis infectiosa is een bekende oorzaak ervan.
• De biologische basis van de reconvalescentie wordt gekoppeld aan een ontsporing van ons immuunsysteem.
• Er zijn aanwijzingen dat cytokines erbij betrokken zijn.
• Er is ook een debat of vermoeidheid en malaise na een virale aandoening nu in wezen somatisch zijn, of dat het uiteindelijk een psychisch reactiepatroon is.

Maar het zou best eens kunnen dat beide voorkomen. Naast elkaar of door elkaar. Emma heeft een groot trauma in haar leven opgelopen, door een baan mis te lopen die haar op het lijf geschreven was. In plaats van in haar droombaan is Emma min of meer per ongeluk terechtgekomen in een omgeving die haar weinig plezier en uitdaging geeft.

1. Maar door haar omstandigheden meent ze het risico niet aan te kunnen gaan om te breken met haar huidige baan.
2. Ze voelt zich eigenlijk een slachtoffer van de situatie en vertoont de symptomen die passen bij aangeleerde hulpeloosheid.
3. Dat leidt tot depressie volgens een populaire theorie (van Seligman).

Wat Emma ook doet, ze heeft nooit het gevoel dat het leidt tot verbetering. Integendeel. Na wat inspanningen krijgt ze vaak een terugval. Tot overmaat van ramp loopt haar man ook nog bij haar weg. Al vele jaren gaat achter het masker van de gemaakte glimlach bij Emma dus zielenpijn schuil.

Welke clinicus kent nog de ‘smiling depression’? De cytokinen die door covid opgeroepen worden veroorzaken neuro-inflammatie en neuro-inflammatie kan tot ernstige depressieve reacties leiden. Zou in het geval van Emma niet een betere werkdiagnose de ‘gemaskeerde depressie’ kunnen zijn? De beroemde psychiater Juan José López-Ibor (1906-1991) schreef in het ‘British Journal of Psychiatry’ een lezenswaardig artikel: ‘ Masked depressions’,

Hij geeft in dat artikel aan dat de lichamelijke klachten zoals pijnen, die hij depressie-equivalenten noemt, cyclisch zijn en wisselen in ernst. Net zoals bij Emma. Die pijnen omschrijven patiënten als zeurend en moe-makend. Ook ervaren patiënten soms andere symptomen, waar we geen duidelijke neurologische verklaring voor kunnen vinden, zoals prikkelingen en tintelingen (over hypersensitieve tintelingen schreef ik al eerder een blog ).

1. López-Ibor geeft verder aan dat de gemaskeerde depressie een manier van de persoon is om uiting te geven aan een diepe droefheid en dat de symptomen ervan veelal gepaard gaan met gevoelens van verlies aan vitaliteit.
2. Net zoals bij Emma.
3. Ze is danslerares, maar elk dansstapje is haar nu te veel.
4. López-Ibor voegt eraan toe dat als je de tijd neemt voor de anamnese, het duidelijk wordt dat patiënten droevig gestemd zijn, alleen (h)erkennen ze dat soms niet zelf.

Zou het ons beleid helpen als we de diagnose ‘gemaskeerde depressie’ weer in het vizier krijgen? Misschien geeft het herkennen ervan nog een paar extra handvatten om te helpen? Het zou toch ook zomaar kunnen dat een pre-existente gemaskeerde depressie in de reconvalescentie van covid opflakkert? Als we tenminste deze diagnose weer op de radar zetten! Lees ook

Wat moet je doen als je long Covid hebt?

6 Hoe ziet de behandeling eruit? – Omdat long covid zich zo verschillend kan uiten, is de behandeling voor elke patiënt anders. Bij mildere klachten is verwijzing naar één zorgprofessional vaak voldoende, maar bij ernstigere of complexere klachten is de inzet van meerdere zorgprofessionals nodig.

Afhankelijk van de klachten kunnen de volgende behandelingen overwogen worden: 3 Een fysiek trainingsprogramma onder begeleiding van een oefen- of fysiotherapeut kan patiënten helpen die beperkingen blijven ervaren in hun dagelijks functioneren door een verminderde inspanningstolerantie, vermoeidheid en/of dyspneu bij fysieke inspanning, balansproblemen en/of een verminderde spierkracht. Ademhalingsoefeningen, ademspiertraining, ontspanningsoefeningen en/of interventies gericht op stemklachten zijn van waarde voor patiënten die last hebben van dyspneu, een disfunctioneel adempatroon en/of disfunctie van het middenrif (diafragma). Ademoefeningen zijn vooral gericht op een diafragmale ademhaling (buikademhaling) en hebben als doel om de ademhalingstechniek te verbeteren en om te ontspannen. Ademspiertraining is daarentegen een vorm van krachttraining voor patiënten met verminderde kracht van de ademspieren. Bij voorkeur begeleidt een fysiotherapeut deze training. Begeleiding bij energiemanagement door bijvoorbeeld een ergotherapeut kan nuttig zijn voor patiënten die vanwege aanhoudende vermoeidheidsklachten ernstige problemen ervaren met dagelijkse activiteiten en/of werkhervatting. Psychologische behandeling is nodig als psychosociale factoren (zoals copingstijl) het herstel in de weg staan. De (huis)arts kan doorverwijzen naar een praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg (POH-GGZ), maatschappelijk of sociaal werker of eerstelijns psycholoog. Bij milde angst en/of somberheid kan de eerste 3 maanden eerst afgewacht worden of spontaan herstel optreedt (‘watchful waiting’), waarbij de (huis)arts wel vast start met voorlichting, adviezen en/of psycho-educatie. Behandeling van cognitieve klachten door een ergotherapeut is een optie als patiënten langer dan 3 maanden klachten hebben die het dagelijks functioneren belemmeren. Als het herstel desondanks uitblijft of bij het vermoeden van ernstigere cognitieve problematiek, kan worden verwezen naar meer specialistische zorg (revalidatiearts of (neuro)psycholoog). Reuktraining kan helpen bij aanhoudende reuk- en smaakstoornissen. De patiënt kan zelf de hersenen trainen geuren weer waar te nemen en te herkennen door 2 keer per dag aan verschillende geurflesjes met essentiële oliën te ruiken, gedurende ten minste 3-6 maanden. Hiervoor zijn online diverse geursets beschikbaar en een app.6 Verwijzing naar een KNO-arts is niet nodig. Medicatie, zoals systemische corticosteroïden, inhalatiemedicatie, antitrombotica, pijnstillers, antifibrotische medicatie, vitaminesuppletie of covid-19-vaccinatie, draagt in de meeste gevallen niet bij aan het herstel. Pijn kan behandeld worden volgens de geldende richtlijnen. Bij long covid treedt vaak spiermassaverlies op. Voedingsadvies (eiwitrijke voeding en extra eetmomenten, 6 keer per dag), liefst gecombineerd met beweging, is daarom van belang. Voedingssupplementen zijn in principe niet nodig, tenzij bij bloedonderzoek tekorten naar voren zijn gekomen.

Bij complexere problematiek kan de huisarts doorverwijzen naar bijvoorbeeld een longarts, revalidatiearts, geriater, cardioloog, neuroloog, psychiater, bedrijfsarts of reïntegratiedeskundige.3 Een mogelijke verklaring voor de klachten bij long covid is een ontregeling van het autonome zenuwstelsel

Wat te doen als je long Covid heb?

Ze herstellen thuis of, als dat niet mogelijk is, op een herstellocatie, zoals een revalidatiecentrum, Eerstelijnsverblijf (ELV), een COVID-nazorgafdeling of een COVID-hotel. Vaak wordt bij intensieve therapie en complexe zorg ook de term ‘geriatrische revalidatie’ gebruikt.

János Juhász